[ Pobierz całość w formacie PDF ]
152. Dalej, powinniśmy zauważyć, że owe niedoskonałości i wady przyrody
nie są same pozbawione pożytku, gdyż są zródłem pożądanej różnorodności
i uwypuklają piękno pozostałej części stworzenia, tak jak cienie na
obrazie służą podkreśleniu jego jaśniejszych i bardziej świetlistych partii.
Byłoby też dobrze, gdybyśmy zbadali, czy aby nie jest następstwem przesądu
nabytego wskutek naszego obycia się z małostkowymi i skąpymi osobnikami,
że uznajemy trwonienie nasion i zarodków oraz przypadkowe niszczenie
roślin i zwierząt zanim osiągną pełną dojrzałość za świadectwo braku
roztropności u Twórcy przyrody. W przypadku człowieka można rzeczywiście
poczytać za przejaw mądrości to, że oszczędnie dysponuje rzeczami,
których nie może nabyć bez wielkiego trudu i wysiłku. Nie powinniśmy sobie
jednak wyobrażać, że stworzenie niesłychanie subtelnego organizmu
zwierzęcia czy rośliny przysparza Wszechmogącemu Stwórcy więcej trudów
czy kłopotów niż stworzenie małego kamyka. Przecież nic nie jest bardziej
oczywiste niż to, że Wszechmocny Duch potrafi stworzyć każdą rzecz za
pomocą samego fiat, czyli aktu swojej woli. Stąd wynika jasno, że owa
wspaniała obfitość stworzeń nie powinna być interpretowana jako przejaw
słabości czy rozrzutności ich Stwórcy, ale raczej należy w niej widzieć argument
świadczący o bezmiarze Jego potęgi.
153. Jeśli zaś chodzi o obecną w świecie domieszkę niedoli i cierpienia,
które są następstwem ogólnych praw przyrody i owocem działań skończonych,
niedoskonałych duchów, to, w naszym obecnym stanie, są one absolutnie
niezbędnym warunkiem naszej pomyślności. Nasze horyzonty są jednak
zbyt wąskie, dlatego na przykład skupiamy naszą uwagę na idei jakiegoś
indywidualnego cierpienia i uznajemy go za zło. Tymczasem, gdy spojrzymy
12
Zob. art. 31 [przyp. aut.]
112
szerzej, aby pojąć różnorakie cele, związki i zależności między rzeczami,
relacje i okoliczności, w jakich doznajemy bólu i przyjemności, naturę ludzkiej
wolności i cel, dla którego znalezliśmy się na tym świecie - będziemy
zmuszeni przyznać, że te poszczególne rzeczy, rozpatrywane same w sobie
wydające się złem, posiadają naturę dobra, kiedy sieje rozważy w powiązaniu
z całym systemem stworzenia.
154. Na podstawie tego, co tu zostało powiedziane, każdy myślący człowiek
może zobaczyć, że fakt, iż w ogóle istnieją jacyś zwolennicy ateizmu
albo herezji manichejskiej, tłumaczy się wyłącznie brakiem uwagi i
niedostateczną pojętnością umysłu. Duchy mierne i nienawykłe do refleksji
mogą istotnie wyśmiewać dzieła Opatrzności, których piękna i harmonii nie są
zdolne pojąć albo nie chcą sobie w tym celu zadawać trudu. Ci jednak, którzy są
wyćwiczeni w rzetelnym i dalekowzrocznym myśleniu i przywykli do refleksji,
nigdy nie będą mieli dość podziwu dla śladów Boskiej mądrości
i dobroci, jaśniejących w urządzeniu przyrody. Czy jednak istnieje jakakolwiek
prawda, która oświecałaby umysł tak mocno, żeby nie można się od
niej odciąć, odwracając od niej myśl i celowo przymykając na nią oczy?
Jakże się przeto dziwić, że większość ludzi, ustawicznie zaabsorbowana pogonią
za korzyściami materialnymi albo przyjemnością i nienawykła do skupienia
uwagi czy otwierania oczu swojego umysłu, nie jest przekonana
w pełni i z całą oczywistością o istnieniu Boga, choć należałoby się tego
spodziewać po rozumnych stworzeniach?
155. Powinniśmy się dziwić raczej temu, że można spotkać ludzi na tyle
nierozumnych, by lekceważyć tak oczywistą i doniosłą prawdę, niż temu, że
lekceważąc ją, nie dają się do niej przekonać. Niestety należy się obawiać, że
nazbyt wielu mieszkańców chrześcijańskich krajów, ludzi znaczących i
rozporządzających wolnym czasem jedynie za sprawą gnuśnej i obrzydliwej
opieszałości popadło w ateizm. Niepodobna przecież zupełnie, żeby dusza
przeniknięta i oświecona autentycznym poczuciem wszechobecności, świętości
113
i sprawiedliwości Wszechmogącego Ducha miała z uporem i bez wyrzutów
sumienia naruszać Jego prawa. Powinniśmy zatem z powagą medytować
nad tymi ważnymi kwestiami i z nimi obcować, żebyśmy mogli w ten
sposób nabyć wolne od wszelkich wątpliwości przekonanie, że oczy Pana
na każdym miejscu widzą dobro i zło, że On jest z nami i zachowuje nas
wszędzie, gdziekolwiek się udajemy, i daje nam chleb, abyśmy go pożywali,
i szaty, abyśmy się w nie przyodziali ; że jest on obecny i zna nasze najskrytsze
myśli; i że pozostajemy w absolutnej i bezpośredniej od Niego zależności.
Jasny pogląd na te wielkie prawdy nie może nie natchnąć naszych serc
pełną czci uwagą i świętą bojaznią, która stanowi najlepszą zachętę do cnoty
i najlepszą obronę przeciwko występkowi.
156. Wszak w końcu tym, co w naszych badaniach zasługuje na pierwsze
miejsce jest rozmyślanie o Bogu i o naszym obowiązku. Przyczynienie
się do uznania tej prawdy stanowiło główny cel i sens mojego trudu, tak więc
musiałbym je uznać za całkowicie bezużyteczne i daremne, gdyby to, co
tutaj powiedziałem, nie zdołało natchnąć moich czytelników pobożnym
poczuciem obecności Pana. A wykazawszy fałszywość i próżność tych jałowych
dociekań, które stanowią główne zajęcie uczonych, wypada im udzielić
rady, aby ze czcią przyjęli zbawienne prawdy Ewangelii, których poznanie
i wcielanie w życie stanowi szczyt doskonałości ludzkiej natury.
114
Bibliografia
Literatura na temat filozoficznych koncepcji G. Berkeleya jest niezwykle obfita
i trudna do ogarnięcia. Stąd też przytoczone poniżej pozycje należy traktować
jedynie jako orientacyjny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań. Ze
zrozumiałych względów przeważają prace w języku angielskim.
Ablondi F., Malebranche, Solipsism, and Divine Revelation", Sophia, 33(1):
43-50.
Ajdukiewicz K., Problemat transcendentalnego idealizmu w sformułowaniu
semantycznym", PrzeglÄ…d Filozoficzny", 1937, s. 271-287.
Atherton M, The Empiricists: Critical Essays on Locke, Berkeley, and Hume,
Rowman and Littlefield: Lanham.
Bennett J., Berkeley and God", Philosophy, 40: 207-21.
Bennett J., Learningfrom SixPhilosophers: Descartes, Spinoza, Leibniz, Locke,
Berkeley, Hume, vol. 1 i 2, Oxford: Clarendon Press 2001.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]